Canada đề xuất sửa đổi Luật Quốc tịch – siết chặt quyền công dân theo huyết thống

Chính phủ Canada đang chuẩn bị thực hiện những thay đổi lớn trong Luật Quốc tịch (Citizenship Act), thông qua Dự luật C-3 (Bill C-3) – động thái được cho là sẽ siết chặt quyền quốc tịch cho con cái của công dân Canada sinh ra hoặc nhận nuôi ở nước ngoài.

Theo các sửa đổi mới nhất, nhiều trẻ em sinh hoặc được nhận nuôi bởi công dân Canada sống ở nước ngoài sẽ không còn được tự động công nhận quốc tịch Canada như trước đây.

Nếu Dự luật C-3 được thông qua và trở thành luật, chỉ những trường hợp đáp ứng đầy đủ điều kiện về thời gian cư trú, an ninh và năng lực ngôn ngữ mới có thể được công nhận là công dân Canada theo diện huyết thống.

---

Bối cảnh của Dự luật C-3

Luật Quốc tịch Canada hiện hành được cập nhật lần cuối vào năm 2009, trong đó có quy định về giới hạn thế hệ đầu tiên (First-Generation Limit – FGL).
Theo đó, chỉ con của công dân Canada sinh ra tại Canada hoặc nhập tịch mới được tự động mang quốc tịch Canada, còn cháu (thế hệ thứ hai) sinh ra ở nước ngoài thì không.

Tuy nhiên, vào tháng 12 năm 2023, Tòa án Tối cao Ontario đã tuyên bố FGL vi phạm Hiến pháp Canada, vì gây ra sự bất bình đẳng giữa các công dân sinh ra ở Canada và công dân theo huyết thống.

Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ Liên bang đã giới thiệu Dự luật C-3 – An Act to Amend the Citizenship Act, nhằm thiết lập lại giới hạn thế hệ nhưng với quy định chặt chẽ hơn về tiêu chí công nhận quốc tịch theo huyết thống.

---

Những điểm thay đổi quan trọng trong Dự luật C-3 (phiên bản mới nhất)

1. Giới hạn mới đối với quốc tịch theo huyết thống

Trẻ em sinh hoặc được nhận nuôi ở nước ngoài bởi công dân Canada theo huyết thống chỉ được công nhận quốc tịch nếu cha hoặc mẹ là công dân Canada đã:

• Sống ít nhất 3 năm tại Canada trong vòng 5 năm trước khi con sinh hoặc được nhận nuôi.

Đây là điểm thay đổi quan trọng so với phiên bản trước của Dự luật C-3, trong đó yêu cầu “3 năm cư trú” không bị giới hạn trong một khung thời gian cụ thể.

Điều này có nghĩa là, nếu cha mẹ chỉ từng sinh sống ngắn hạn ở Canada trong quá khứ, nhưng không đủ 3 năm trong 5 năm gần nhất trước khi con ra đời, thì đứa trẻ sẽ không đủ điều kiện được công nhận quốc tịch.

---

2. Các yêu cầu bổ sung đối với người xin xác nhận quốc tịch

Dự luật sửa đổi bổ sung thêm các điều kiện nghiêm ngặt mới, áp dụng cho người nộp đơn xin giấy chứng nhận quốc tịch (Proof of Citizenship) nếu họ từ 18 tuổi trở lên:

a. Kiểm tra an ninh

Ứng viên phải trải qua đánh giá về an ninh quốc gia, nhân quyền, tiền án hình sự và lệnh trừng phạt kinh tế quốc tế.
Nếu phát hiện vi phạm hoặc bị cấm vận, hồ sơ có thể bị từ chối ngay cả khi cha/mẹ đủ điều kiện cư trú.

b. Kiểm tra năng lực ngôn ngữ và kiến thức Canada

Ứng viên từ 18 đến 55 tuổi khi nộp hồ sơ phải chứng minh:

• Trình độ tiếng Anh hoặc tiếng Pháp đạt yêu cầu, và

• Hiểu biết về văn hóa, lịch sử, quyền và nghĩa vụ công dân Canada.

Các yêu cầu này tương tự tiêu chuẩn đối với người nhập tịch (naturalization), nhằm đảm bảo người được công nhận có sự gắn kết thực tế với xã hội Canada.

---

3. Miễn trừ cho trẻ em sinh hoặc nhận nuôi trước ngày luật có hiệu lực

Những trẻ em sinh hoặc được nhận nuôi trước ngày Dự luật C-3 chính thức có hiệu lực sẽ không bị ảnh hưởng bởi các quy định mới.
Các em vẫn đủ điều kiện trở thành công dân Canada theo luật hiện hành, miễn là cha mẹ là công dân hợp pháp vào thời điểm sinh hoặc nhận nuôi.

---

4. Báo cáo hàng năm của Bộ trưởng Di trú

Một điểm mới khác trong Dự luật là yêu cầu Bộ trưởng Di trú, Người tị nạn và Quốc tịch Canada phải trình báo cáo thường niên lên Quốc hội, trong đó bao gồm:

• Số lượng người được cấp quốc tịch theo quy định mới.

• Số trường hợp được miễn kiểm tra an ninh.

Động thái này nhằm tăng tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của chính phủ trong việc quản lý quyền công dân.

---

Lý do Chính phủ Canada siết chặt quy định quốc tịch theo huyết thống

1. Đảm bảo “mối liên hệ thực chất” với Canada
   Chính phủ nhấn mạnh rằng công dân theo huyết thống cần chứng minh mối quan hệ thực tế với đất nước, thay vì chỉ mang quốc tịch trên danh nghĩa.

2. Ngăn chặn tình trạng “công dân giấy” (paper citizens)
   Trước đây, nhiều trường hợp cha mẹ Canada sinh con ở nước ngoài, không bao giờ sống tại Canada, nhưng con cái vẫn tự động trở thành công dân – điều này bị cho là không công bằng và dễ bị lợi dụng.

3. Tăng cường an ninh quốc gia
   Việc bổ sung kiểm tra an ninh, ngôn ngữ và hiểu biết văn hóa giúp bảo vệ lợi ích quốc gia, tránh trường hợp công dân không có ràng buộc thực tế với xã hội Canada.

4. Thúc đẩy hòa nhập và gắn kết cộng đồng
   Những người có hiểu biết về văn hóa, ngôn ngữ, và giá trị Canada sẽ hòa nhập nhanh hơn, đóng góp tích cực hơn cho xã hội.

---

Quy trình phê duyệt và thời hạn của Dự luật C-3

Để trở thành luật, Dự luật C-3 phải:

• Trải qua ba lần đọc (three readings) tại Hạ viện và Thượng viện Canada,

• Sau đó nhận được sự phê chuẩn của Hoàng gia (Royal Assent).

Thời hạn cuối cùng để sửa đổi giới hạn thế hệ FGL trong Luật Quốc tịch là ngày 20 tháng 11 năm 2025.

Nếu được thông qua đúng tiến độ, luật mới sẽ có hiệu lực ngay sau khi được Hoàng gia phê chuẩn.

---

Biện pháp tạm thời cho “Người Canada bị mất quyền” (Lost Canadians)

Trước khi Dự luật C-3 được thông qua, IRCC vẫn đang thực hiện biện pháp tạm thời cho những người bị ảnh hưởng bởi giới hạn FGL.

Những người này có thể nộp đơn xin quốc tịch theo diện đặc cách (discretionary grant of citizenship) bằng cách:

1. Gửi hồ sơ trực tuyến cùng các giấy tờ chứng minh quyền công dân.

2. IRCC xem xét hồ sơ và xác định tính hợp lệ.

3. Thời gian xử lý trung bình hiện tại là khoảng 8 tháng.

4. Trường hợp khẩn cấp có thể yêu cầu xét duyệt nhanh.

Các biện pháp tạm thời này sẽ tiếp tục có hiệu lực cho đến khi Dự luật C-3 chính thức trở thành luật.

---

Những đề xuất bị bác bỏ trong quá trình sửa đổi

Trong quá trình thảo luận, một sửa đổi gây tranh cãi do Nghị sĩ Đảng Bảo thủ Michelle Rempel Garner đề xuất đã bị bác bỏ.

Đề xuất này muốn bãi bỏ quyền quốc tịch theo nơi sinh (birthright citizenship) – tức là chỉ những trẻ em sinh ra ở Canada có cha hoặc mẹ là công dân hoặc thường trú nhân mới được công nhận quốc tịch.

Nếu sửa đổi này được thông qua, con của du khách hoặc người không cư trú hợp pháp tại Canada sẽ không còn được tự động mang quốc tịch Canada khi sinh tại đây.

Tuy nhiên, ủy ban Quốc hội đã bỏ phiếu phản đối, và quyền quốc tịch theo nơi sinh vẫn được giữ nguyên trong Luật Quốc tịch hiện hành.

---

Hiện trạng quyền quốc tịch theo nơi sinh tại Canada

Theo luật hiện hành, mọi trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Canada đều tự động trở thành công dân Canada, trừ một số trường hợp ngoại lệ hiếm hoi như:

• Con của nhà ngoại giao nước ngoài đang công tác tại Canada.

• Trẻ em sinh trên lãnh thổ Canada nhưng cha mẹ có quyền miễn trừ ngoại giao.

Chính sách “birthright citizenship” (quyền công dân theo nơi sinh) hiện phổ biến ở châu Mỹ, trong khi đa số các nước châu Âu và châu Á đã bãi bỏ hoặc hạn chế quy định này.

---

Ảnh hưởng của Dự luật C-3 đến người Canada ở nước ngoài

Dự luật mới sẽ tác động mạnh đến hàng trăm nghìn công dân Canada đang sinh sống hoặc làm việc ở nước ngoài, đặc biệt là:

• Gia đình có con sinh ở nước ngoài mà cha mẹ là công dân Canada theo huyết thống (thế hệ thứ hai).

• Các cặp đôi nhận con nuôi quốc tế.

• Người Canada định cư lâu năm ở nước khác nhưng vẫn giữ quốc tịch.

Nếu không đáp ứng điều kiện “3 năm cư trú trong 5 năm trước khi sinh hoặc nhận con nuôi”, những đứa trẻ này sẽ không được tự động công nhận quốc tịch Canada.

Tuy nhiên, chúng vẫn có thể nộp đơn xin quốc tịch theo diện nhập tịch (naturalization) sau này, nếu đủ điều kiện về cư trú và ngôn ngữ.

---

Tranh luận xoay quanh tính công bằng của Dự luật

Ủng hộ:

• Giúp bảo vệ giá trị quốc tịch Canada, tránh tình trạng lạm dụng hoặc “quốc tịch danh nghĩa”.

• Đảm bảo người được công nhận có mối liên hệ thực tế và trách nhiệm công dân.

• Tăng cường an ninh và kiểm soát hồ sơ công dân trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Phản đối:

• Gây thiệt thòi cho con cái của công dân Canada sống ở nước ngoài hợp pháp.

• Làm phức tạp quá trình nhận quốc tịch, đặc biệt đối với trẻ em nhận nuôi quốc tế.

• Tạo rào cản về thời gian cư trú, ảnh hưởng đến các gia đình có công việc di động toàn cầu.

---

Tương lai của Luật Quốc tịch Canada

Dự luật C-3 được xem là bước ngoặt trong chính sách quốc tịch của Canada, thể hiện sự chuyển hướng từ quyền “tự động công dân” sang “công dân có điều kiện”.

Nếu được thông qua, Canada sẽ nằm trong nhóm các quốc gia có quy định quốc tịch chặt chẽ nhất trong khối OECD, tương tự như Úc, Anh và Đức.

Chính phủ khẳng định, mục tiêu của các sửa đổi không phải là hạn chế nhập cư, mà là đảm bảo giá trị và trách nhiệm của quyền công dân Canada trong thế kỷ 21.

---

Kết luận

• Dự luật C-3 đề xuất siết chặt quy định quốc tịch theo huyết thống, yêu cầu cha mẹ phải cư trú 3 năm trong 5 năm trước khi con sinh hoặc nhận nuôi.

• Thêm các điều kiện kiểm tra an ninh, ngôn ngữ và kiến thức văn hóa Canada cho người nộp đơn từ 18 tuổi trở lên.

• Các trẻ em sinh hoặc nhận nuôi trước khi luật có hiệu lực vẫn được miễn trừ.

• Quyền quốc tịch theo nơi sinh vẫn được giữ nguyên, sau khi đề xuất bãi bỏ bị bác bỏ.

• Luật dự kiến phải hoàn thành trước ngày 20/11/2025 để tránh khoảng trống pháp lý.

Dự luật C-3 thể hiện nỗ lực của Canada trong việc duy trì giá trị công dân và đảm bảo mối liên hệ thực sự giữa người dân với quốc gia – một bước tiến hướng tới nền quốc tịch minh bạch, công bằng và bền vững.